Van afgebrande molen naar duurzaam monument.
Na een verwoestende brand is in 2017 en 2018 de Buitenwegse molen in oude luister hersteld. Maar hoe restaureer je eigenlijk een door brand aangetast monument? Lisse is in gesprek met Paul Groen, directeur van EAGM die het restauratieplan heeft geschreven.
De betrokkenheid bij de molen bleek direct na de brand zeer groot te zijn. Paul heeft met een groot aantal partijen samengewerkt om de restauratie van de grond te krijgen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de molenaars hebben veel input voor het restauratieplan geleverd. De gemeente verleende de omgevingsvergunning voor de restauratie en Stichting De Utrechtse Molens zelf heeft het projectmanagement verzorgd. Zelfs de buurt waarin de molen staat was zeer betrokken bij de restauratie. Bewoners van de buurt Oud-Zuilen startten een crowdfundingsactie en hielpen zo mee om de restauratie te financieren.
Paul vertelt dat het uitgangspunt van de restauratie was om ervoor te zorgen dat de molen als monument behouden zou blijven. Dit is gelukt, doordat EAGM erin geslaagd is om veel cruciale bouwmassa en daarmee de kernwaarden van de molen te behouden. De restauratie is vlot verlopen en is bekroond met De Bronzen Troffel, de prijs vanuit de gemeente Stichtse Vecht voor best uitgevoerde restauratie van 2018.
De Buitenwegse molen is één van de laatste representanten van een kleine groep molens ten noorden van Utrecht. De molen dateert uit 1830 en is een bijzonder en gewaardeerd onderdeel van het Utrechtse landschap. Helaas werd de Buitenwegse Molen in maart 2016 in de nacht in brand gestoken. Het vuur zorgde ervoor dat bijna al het houtwerk verdween. Alleen een zwart geblakerd geraamte stond nog overeind. Monumentale molens zijn onvervangbaar en daarom zette EAGM intensieve restauratie in gang. Lisse is in gesprek met Paul Groen, directeur van EAGM die het restauratieplan geschreven heeft.
Een molenaar die blij is, en prinses Beatrix die de molen komt openen: dat zijn de grootste complimenten die je als bedrijf kunt krijgen.
- Paul Groen
Directeur EAGM
Het restaureren van een verbrand monument is een moeilijke klus, legt Paul uit. Na een brand is het zachte hout van een balk weg. Ook heeft in de openstaande verbindingen het vuur gewoed en maakt het vele houtskool de constructie zeer instabiel. Toch blijft er na een brand ook veel hard hout over. Dit hout kan gebruikt worden tijdens de restauratie; al dienen soms verstevigingsconstructies aangebracht te worden omdat het hout door de brand te dun geworden is. Of het ijzerwerk in een molen opnieuw gebruikt kan worden, hangt af van hoe er geblust is. Is er zacht geblust? Dan is het ijzerwerk nog te zacht en kan het niet direct gebruikt worden. Heeft er een harde waterstraal op het ijzerwerk gestaan? Dan is het ijzer te snel afgekoeld waardoor het bros geworden is. Het opnieuw behandelen is dan het credo. Bij historisch muurwerk is de aanpak weer anders. Soms herstelt de kalk in de metselmortel zich en heeft de muur enkele maanden na de brand zijn oude sterkte terug.
Paul vertelt dat het belangrijk is om te zorgen dat houtverbindingen weer passend gemaakt worden, zodat de constructie zo hecht mogelijk wordt en onderdelen zo min mogelijk op buiging worden belast. Om het karakter van de Buitenwegse molen zoveel mogelijk te behouden, heeft EAGM ervoor gekozen om nieuwe onderdelen zo veel als mogelijk werg te werken, zoals een steunbeschot van betonplex tussen twee lagen grenenhout. Slechte balken werden niet zomaar weggedaan. Zo is maximaal behouden wat er van de molen over was. Zo ontstond een soort “mikado met molenhout”. Op sommige plekken was het noodzakelijk om nieuw hout te gebruiken, op andere plekken kon het oude hout gebruikt worden. Daarbij werd rekening gehouden met het feit dat oud hout zeer droog is, maar nieuw hout nog een bepaalde vochtigheid heeft. Door deze vochtigheid krimpen de nieuwe onderdelen. Het was puzzelen om met al deze aspecten in het ontwerp rekening te houden, zegt Paul. Maar het is gelukt.
Stichting De Utrechtse molens is een onderdeel van Stichting Het Utrechts Landschap. Duurzaamheid was daarmee het uitgangspunt voor de restauratie, geeft Paul aan.
“Omdat we zelf ook vinden dat je zuinig met beschikbare bronnen moet omgaan hebben we heel veel duurzaamheidsmaatregelen doorgevoerd. Zo is er gebruikgemaakt van de nog bruikbare houtstukken van de oude molen. Het nieuwe hout dat is gebruikt om de molen te restaureren en stevig te maken, komt uit bossen in de omgeving. Er is gekozen om te werken met duurzame lijnolieverf en de ondertoren van de molen is voorzien van EPDM rubberen dakbedekking in plaats van teer.”
De brand bij de Buitenwegse molen en de uiteindelijke restauratie zijn niet onopgemerkt gebleven. Niemand minder dan prinses Beatrix heeft de molen opnieuw geopend. Voor de molenaar van de Buitenwegse molen betekende dit dat hij zijn werk weer kon doen. Paul vertelt:
“Arie zei alleen tegen mij: “Ja, hij doet het weer”. Voor mij het mooiste compliment Uit alle verkoolde resten hebben we weer een molen doen herrijzen die qua beleving en bediening precies op de oude lijkt. We hebben goed werk geleverd.”
Aan de gerestaureerde molen is nog steeds te zien dat er ooit een brand is geweest. Hier is bewust voor gekozen. De brand gaat onderdeel worden van de geschiedenis van de Buitenwegse Molen, en dat verhaal, hoe droevig ook, mag verteld worden. Een bijzonder, duurzaam en uniek project van een molen die het weer doet.
"Ja, hij doet het weer."
- Molenaar Arie Harkes